พระพิฆเนศ (หรือ พระคเณศ, พระพิฆเนศวร) เป็นหนึ่งในเทพเจ้าที่ได้รับความนับถือมากที่สุดในศาสนาฮินดู โดยเฉพาะในฐานะเทพแห่งความรู้ ปัญญา ความสำเร็จ และผู้ขจัดอุปสรรค ทั้งยังเป็นเทพผู้คุ้มครองศิลปวิทยาการต่าง ๆ
ลักษณะและสัญลักษณ์ของพระพิฆเนศ
1. เศียรช้าง: พระองค์มีเศียรเป็นช้าง ซึ่งสื่อถึงปัญญาและความเฉลียวฉลาด ตำนานเล่าว่าพระศิวะ (พระอิศวร) ทรงตัดเศียรของพระพิฆเนศออกโดยเข้าใจผิด แต่ภายหลังได้ประทานเศียรช้างให้แทน
2. งาหักหนึ่งข้าง : มักปรากฏภาพพระพิฆเนศด้วยงาข้างเดียว ตามตำนานว่าทรงใช้งาหักเป็นปากกาจดบันทึกมหากาพย์ "มหาภารตะ"
3. รูปร่างอ้วน : สัญลักษณ์ของความอุดมสมบูรณ์
4. หนูเป็นพาหนะ: แสดงถึงความสามารถในการควบคุมอุปสรรคทั้งเล็กใหญ่ (หนูอุปสรรคที่คอยกัดกร่อน)
ตำนานสำคัญ
- กำเนิดพระพิฆเนศ : มีหลายตำนาน แต่ที่รู้จักมากที่สุดคือ พระนางปารวตี (ชายาของพระศิวะ) ทรงสร้างพระพิฆเนศจากครีมขนมพอกตัว และให้เฝ้าประตูขณะทรงสรงน้ำ เมื่อพระศิวะเสด็จกลับ ถูกขัดใจจึงตัดเศียรพระพิฆเนศ ภายหลังพระศิวะทรงแก้ไขโดยให้หาศีรษะสิ่งมีชีวิตแรกที่พบ (ซึ่งเป็นช้าง) มาแทน
- การเป็นเทพแห่งปัญญา: ครั้งหนึ่งเทพทั้งหลายแข่งกันวนโลกให้เร็วที่สุด พระพิฆเนศทรงวนรอบพระศิวะกับพระปารวตี (ผู้เป็นพ่อแม่) แทน เพื่อแสดงว่า "พ่อแม่คือโลกทั้งปวง" และชนะการแข่ง
ความนิยมและการบูชา
- ในอินเดีย: พิธีกรรมสำคัญ ๆ มักเริ่มด้วยการบูชาพระพิฆเนศก่อน
- ในไทย: นิยมบูชาในหมู่ศิลปิน นักเรียน นักศึกษา และผู้ประกอบการ เพื่อขจัดอุปสรรคและเสริมความสำเร็จ
- ของบูชา: นมมูกขาว, ขนมโมทกะ (ขนมลูกกลม), ดอกไม้สีแดง, ธูปกลิ่นกุหลาบ
มนตร์บูชาพระพิฆเนศ
"โอม คัม คณปัตเย นะมะฮา" (ॐ गं गणपतये नमः)
เป็นมนตร์ศักดิ์สิทธิ์สำหรับสวดขอพร
พระพิฆเนศทรงเป็นเทพแห่งการเริ่มต้นใหม่ และการขจัดความยากลำบาก จึงมักพบรูปปั้นของพระองค์ในสถานที่ทำงานหรือบ้านเรือนเพื่อความเป็นสิริมงคล
This Elephant deity in the Hindu pantheon is one of the most widely-known and worshiped. While he is most often called Ganesha or Ganapati, he is called many other names in different regions and cultures. Devotion to Ganesha is widely diffused and extends to Jains, and Buddhists, as well as Hindus in many parts of the world. Ganesha is a son of Shiva and Parvati, and has the features of an elephant, with a curved trunk, tusks, big ears, and the huge pot-belly of a human being. While he is honored as the Lord of success and destroyer of evils and obstacles, he is also worshiped as the god of education, knowledge, wisdom, art, and wealth. In fact, Ganesha is one of the five prime Hindu deities (Brahma, Vishnu, Shiva and Durga being the other four) who are worshiped and glorified by the panchayatana puja. Hindus commonly pray and ask him for blessings & wisdom, but don’t ask for special power or lottery prizes.
ศาสนาฮินดูหนึ่งในศาสนาเก่าแก่ที่สุดของโลก มีเทพหลายองค์ และพระคเณศ (गणेश) หรือ พระคณปติ (गणपति) หรือ พระวิฆเนศวร (विघ्नेश्वर) หรือ พระพิฆเนศ (विघ्नेश) และอีกหลายนามหลายภาษา เป็นหนึ่งในเทพสูงสุดของศาสนาฮินดู แทบไม่มีบ้านฮินดูบ้านใดที่ไม่บูชาพระคเณศ และแทบไม่มีพิธีการทางศาสนา(ฮินดู) หรือพิธีกรรมใดๆ ที่จะสมบูรณ์ได้โดยปราศจากการอัญเชิญพระคเณศมาสักการะบูชาในพิธี พระคเณศมีรูปกายเป็นมนุษย์ เศียรเป็นช้าง มีสี่กร และมีงาสมบูรณ์หนึ่งข้าง-หักหนึ่งข้าง ชาวอินเดียที่นับถือศาสนาฮินดูไม่ได้ให้ความสำคัญกับที่มาหรือการสัการะบูชาพระคเณศปางต่างๆ เพื่อ “แก้จน-เสริมบารมี” หากแต่ให้ความสำคัญกับการมี “สติ สมาธิ ปัญญา” อันส่งผลให้ทำสิ่งใดก็สำเร็จ จนพระองค์ได้รับการขนานนามให้เป็นเทพแห่งความสำเร็จ (Lord of Success) และนอกจากนี้ยังขนานนามพระองค์ไปในนามต่างๆ เช่น เทพแห่งความรู้, บรมครูแห่งศิลปวิทยาการ, เทพผู้สามารถขจัดอุปสรรคทั้งปวงให้หมดสิ้นไป